مهندسی افکار عمومی به سبک اسرائیل: بررسی راهبرد هَسبارا و جنگ روایت‌ها

ویدیو در یوتوب

https://youtu.be/gyeaupamEnw?si=DK-u7_TJAFOSeKwL

در جهانی که روایت‌ها به اندازه‌ی واقعیت‌ها قدرت دارند، رسانه‌ها به ابزار اصلی دولت‌ها برای شکل‌دهی به افکار عمومی تبدیل شده‌اند. اسرائیل، بیش از هر کشور دیگری، این واقعیت را درک کرده و آن را به راهبردی ساختاریافته تبدیل کرده است: هَسبارا. واژه‌ای عبری به معنای «توضیح» که در عمل به معنای «توجیه» سیاست‌های اسرائیل در برابر افکار عمومی جهانی است. این راهبرد از دهه‌ی ۱۹۲۰ آغاز شد، زمانی که ناحوم سوکولوف، روزنامه‌نگار صهیونیست، از آن برای مشروعیت‌بخشی به پروژه‌ی صهیونیسم در برابر غرب استفاده کرد. اما در قرن بیست‌ویکم، هَسبارا به یک ماشین تبلیغاتی پیچیده تبدیل شده که از دیپلماسی عمومی، تبلیغات دیجیتال، لابی‌گری رسانه‌ای و نفوذ در پلتفرم‌های جهانی بهره می‌برد.

اسرائیل با بهره‌گیری از سخنگویان دولتی، نهادهای فرهنگی و رسانه‌های بین‌المللی، روایت‌های رسمی خود را در قالب مصاحبه‌ها و مستندهای تبلیغاتی منتشر می‌کند. در فضای دیجیتال، این کشور با همکاری اینفلوئنسرها، تولید محتوای چندزبانه و حتی ویرایش مقالات ویکی‌پدیا، حضور پررنگی دارد. فشار بر سردبیران و خبرنگاران برای انتشار روایت‌های مطلوب، و تأثیرگذاری بر سیاست‌های تعدیل محتوا در پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک، یوتیوب و تیک‌تاک نیز بخشی از این راهبرد است. در بسیاری از موارد، محتوای فلسطینی حذف یا محدود شده، در حالی که تبلیغات اسرائیلی تقویت شده‌اند (Stratheia, 2023).

پیش از جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، رسانه‌های غربی نیز تحت تأثیر این راهبرد قرار داشتند. فاکس نیوز به‌طور مکرر میزبان مقامات اسرائیلی و تحلیل‌گران طرفدار اسرائیل بود و حملات نظامی را «دفاع مشروع» معرفی می‌کرد (Jewish Insider, 2025). نیویورک پست با پوشش گزینشی، مقالاتی درباره‌ی «سپر انسانی» و «تروریسم فلسطینی» منتشر می‌کرد و حملات اسرائیل را واکنشی به «تهدیدهای وجودی» جلوه می‌داد. اما مقاله‌ای از FAIR این روایت را به چالش می‌کشد. این مقاله با استناد به گزارش‌های سازمان ملل و دیده‌بان حقوق بشر، نشان می‌دهد که ارتش اسرائیل بارها از غیرنظامیان فلسطینی به‌عنوان سپر انسانی استفاده کرده است، از جمله اجبار کودکان به همراهی با نیروهای نظامی یا ورود به خانه‌های مشکوک. در مقابل، ادعای استفاده حماس از سپر انسانی اغلب بدون شواهد مستقل و صرفاً بر اساس ادعاهای رسمی اسرائیل منتشر می‌شود (FAIR, 2023).

پس از حمله‌ی حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، دولت اسرائیل مجموعه‌ای از اتاق‌های عملیات رسانه‌ای را راه‌اندازی کرد تا روایت‌های فلسطینی را در فضای جهانی به چالش بکشد. این اتاق‌ها با همکاری شرکت‌های فناوری، نهادهای دیپلماسی عمومی و سازمان‌های یهودی بین‌المللی، بیش از ۱۲۰ مرکز در داخل و خارج از اسرائیل را شامل می‌شدند. هدف آن‌ها مدیریت بحران روایی، هدایت اینفلوئنسرها و تحلیل الگوریتمی برای تقویت پیام‌های اسرائیلی بود (Stratheia, 2023).

در همین راستا، گزارش تحقیقی منتشرشده در Truthout نشان داد که دولت اسرائیل از طریق شرکت‌های روابط عمومی مستقر در آمریکا، به برخی اینفلوئنسرهای فعال در شبکه‌های اجتماعی تا سقف ۷۰۰۰ دلار برای هر پست پرداخت کرده است. این اقدام بخشی از پروژه‌ای موسوم به «پروژه استر» بود که هدف آن تأثیرگذاری بر افکار عمومی جهانی از طریق تولید محتوای طرفدار اسرائیل در پلتفرم‌هایی مانند تیک‌تاک و اینستاگرام بود (Truthout, 2023).

این تلاش‌ها تنها به رسانه‌های اجتماعی محدود نمی‌شود. جروزالم پست به‌عنوان بازوی رسانه‌ای دولت اسرائیل، با رسانه‌های آمریکایی برای انتشار مقالات مشترک و مصاحبه با مقامات اسرائیلی همکاری داشته است (Times of Israel, 2024). سی‌ان‌ان در تابستان ۲۰۲۳ بیش از نیمی از مقالات بخش خاورمیانه‌ی خود را به اسرائیل اختصاص داد، در حالی که بحران‌های انسانی در یمن، سوریه و لبنان نادیده گرفته شدند (CAMERA, 2023). رویترز اغلب بیانیه‌های ارتش اسرائیل را بدون بررسی مستقل منتشر کرده و روایت‌های فلسطینی را به‌عنوان «ادعا» معرفی کرده است. بی‌بی‌سی نیز با سانسور واژه‌هایی مانند «اشغال» و «جنایت جنگی»، گزارش‌هایی را بازنویسی کرده تا لحن خنثی‌تری داشته باشند (Al Jazeera, 2024).

در کنار این تلاش‌ها، اسرائیل و متحدانش تعاریف قانونی و سیاسی را نیز بازتعریف کرده‌اند. تعریف «یهودستیزی» توسط IHRA در سال ۲۰۱۶ شامل مثال‌هایی است که انتقاد از اسرائیل را در برخی موارد یهودستیزانه تلقی می‌کند. این تعریف توسط بیش از ۴۰ کشور پذیرفته شده و در سیاست‌های آموزشی و امنیتی به‌کار گرفته شده است (IHRA, 2016; AJC, 2025; State.gov, 2025). تعریف «تروریسم» نیز در قوانین بین‌المللی مبهم است و کشورها آن را با توجه به منافع سیاسی خود تفسیر می‌کنند. در حالی که غرب حماس را «تروریستی» معرفی کرده، برخی کشورها اقدامات اسرائیل را «تروریسم دولتی» می‌دانند (The Conversation, 2023; Wikipedia, 2025).

در نهایت، مفهوم «سپر انسانی» که طبق پروتکل اول کنوانسیون ژنو ۱۹۴۹ ممنوع است، به ابزاری برای توجیه حملات به مناطق غیرنظامی تبدیل شده است. اسرائیل از این مفهوم برای حمله به بیمارستان‌ها، مدارس و اردوگاه‌های پناهندگان استفاده کرده، در حالی که شواهد مستقلی از استفاده سازمان‌یافته توسط حماس وجود ندارد. سازمان‌های حقوق بشری مانند HRW تأکید کرده‌اند که ادعاهای اسرائیل درباره‌ی استفاده حماس از سپر انسانی نیازمند بررسی دقیق و مستقل است (Just Security, 2016; ICRC, 2025).

در جهانی که روایت‌ها می‌توانند مسیر سیاست را تغییر دهند، مطالعه‌ی موردی اسرائیل نشان می‌دهد که رسانه نه‌تنها بازتاب‌دهنده‌ی واقعیت، بلکه سازنده‌ی آن است.

AJC. (2025). Adoption of the working definition. Retrieved from https://www.ajc.org/adoption-of-the-working-definition Al Jazeera. (2024). Failing Gaza: Pro-Israel bias uncovered behind the lens of Western media. Retrieved from https://www.aljazeera.com/news/2024/10/5/failing-gaza-pro-israel-bias-uncovered-behind-the-lens-of-western-media CAMERA. (2023). Tracking CNN’s bias: CNN’s obsession with Israel. Retrieved from https://www.camera.org/article/tracking-cnns-bias-cnns-obsession-with-israel FAIR. (2023). One side routinely uses human shields in Gaza—but not the side that’s usually blamed. Retrieved from https://fair.org/home/one-side-routinely-uses-human-shields-in-gaza-but-not-the-side-thats-usually-blamed ICRC. (2025). Customary IHL: Rule 97 – Human shields. Retrieved from https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule97 IHRA. (2016). Working definition of antisemitism. Retrieved from https://holocaustremembrance.com/resources/working-definition-antisemitism Just Security. (2016). Human shields: IHL legal framework. Retrieved from https://www.justsecurity.org/35263/human-shields-ihl-legal-framework State.gov. . (2025). Defining antisemitism. Retrieved from https://www.state.gov/defining-antisemitism Stratheia. (2023). Hasbara: Israel’s propaganda strategy. Retrieved from https://stratheia.com/hasbara-israels-propaganda-strategy The Conversation. (2023). How we define and use the word terrorism in the Israel-Hamas war matters a lot. Retrieved from https://theconversation.com/how-we-define-and-use-the-word-terrorism-in-the-israel-hamas-war-matters-a-l